Pamięć. Uważajmy, bo możemy ją tracić!

Neurolog Oliver Sacks w swojej książce „Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem” napisał „Musimy zacząć tracić pamięć, nawet tylko stopniowo i nieznacznie, by zdać sobie sprawę, że pamięć stanowi nasze życie.

Życie bez pamięci jest niczym (…). Pamięć jest naszym spoiwem, powodem istnienia, wrażliwością, nawet naszym działaniem. Bez niej jesteśmy niczym (…)” – o pamięci, jej rodzajach i możliwościach mówi Agnieszka Rogalska specjalista psychologii klinicznej, neuropsycholog.

Pamięć jest bardzo ważną funkcją układu nerwowego, umożliwia podejmowanie decyzji w oparciu o wcześniejsze doświadczenia. Jest niezbędna, aby mózg poradził sobie z przetwarzaniem i wykorzystywaniem informacji napływających z zewnętrznego świata poprzez narządy zmysłów.

Ten napływ informacji odbywa się z szybkością ok. 1 Gb/s, mózg natomiast jest organem bardzo powolnym i pracuje tak, jak komputer z procesorem 100 -300 Hz. To nie może dziwić ponieważ mówiąc o mózgu mówimy o” maszynie elektrycznej” zbudowanej głównie z wody i tłuszczów.

Każdy pracujący na takim komputerze umarłby z nudów, ale mózg doskonale sobie radzi. Stosuje rozmaite wybiegi, z których ważne jest zapamiętanie długich procedur i natychmiastowe ich wykorzystanie oraz dokonywanie starannej selekcji nadchodzących sygnałów.
Istnieje wiele rodzajów pamięci. Każdy z nich pełni odmienną funkcję i odgrywa zupełnie inną rolę.

Ze względu na czas przechowywania informacji w magazynie pamięciowym wyróżnia się:
 

• pamięć ultrakrótką
   
• krótkotrwałą (operacyjną)
   
• trwałą

Z kolei ze względu na format przechowywania informacji mówi się o pamięci:
 

• semantycznej  - ten typ pamięci jest związany z językiem, jest niezbędny do posługiwania się nim. Dzięki niemu człowiek posiada zorganizowaną wiedzę o słowach, symbolach i ich znaczeniu.
   
• epizodycznej - dzięki temu  typowi pamięci przechowywane są informacje o zdarzeniach (epizodach), które mają określoną lokalizację zarówno czasową, jak i przestrzenną (np. „Wyszedłem z psem na spacer”).

Ze względu na formę przechowywania i mechanizmy wydobycia informacji wyodrębnia się pamięć:
 

• deklaratywną - informacje zawarte w tym typie pamięci są przechowywane w postaci konkretnych lub abstrakcyjnych reprezentacji, które za pomocą języka mogą być wydobyte w postaci słownej.
   
• niedeklaratywną -  informacje przechowywane są w postaci nawyków, a proces wydobycia tychże informacji ma charakter automatyczny.

Innym rodzajem pamięci jest pamięć
 

• biograficzna - jest pamięcią deklaratywną odnoszącą się do własnej przeszłości. W omawianym typie pamięci mogą znajdować się dane o charakterze epizodycznym (ciągów zdarzeń w jakich się uczestniczyło jako obserwator i główny bohater), jak i semantycznym (faktów z osobistej biografii jednostki).

Za prawidłowe działanie niektórych z wyżej wymienionych rodzajów pamięci odpowiadają określone struktury mózgu, np. pamięć semantyczna wiąże się z czynnością kory mózgowej płata skroniowego i hipokampa, natomiast pamięć krótkotrwała, zwłaszcza operacyjna – z aktywnością kory czołowej mózgu.

Nieprawidłowości w zakresie tych struktur mózgu mogą skutkować zaburzeniami poszczególnych funkcji pamięciowych, a niektóre z nich mogą być istotnym elementem obrazu klinicznego chorób psychicznych i neurologicznych, w tym otępienia (demencji).

Przyczyny zaburzeń pamięci mogą być różne, często jednak powstają w wyniku uszkodzenia mózgu wywołanego udarem mózgu (niedokrwiennym lub krwotocznym), urazem czaszkowo-mózgowym, chorobami zwyrodnieniowymi mózgu (np. choroba Alzheimera). Każda z wymienionych chorób charakteryzuje się innym rodzajem zaburzeń pamięci.

Teraz trochę o tym jak działa pamięć….

Sprawnie działająca pamięć jest kluczowa dla naszego prawidłowego funkcjonowania. Bez wspomnień w zasadzie niczym nie różnilibyśmy się między sobą. Zdarzenia z przeszłości kształtują naszą osobowość, wpływają na podejmowane przez nas decyzje i umożliwiają nam życie w społeczności, która dzieli wspólną historię.

W jaki sposób działa pamięć i jak zapisywane są nasze wspomnienia?

Choć intuicyjnie czujemy, że pamięć przeżytych wydarzeń przyjmuje postać zapisu na kasecie wideo, który można w dowolnej chwili mniej lub bardziej wiernie odtworzyć, to neurolodzy twierdzą, że proces zapamiętywania nie jest ściśle umiejscowiony i uporządkowany, tylko rozsiany po całym mózgu.
 

Kontakt ze światem zewnętrznym umożliwiają nam narządy zmysłów, czyli wzrok, słuch, węch, smak i dotyk. Płynące z nich sygnały docierają do mózgu, gdzie każdy posiada przypisany do siebie ośrodek. I tak na przykład wspomnienie róży jest kodowane częściowo w ośrodku wzroku, który odbiera sygnały dotyczące kształtu i koloru, ośrodku węchu analizującym przyjemny kwiatowy zapach i ośrodku dotyku, który w wyniku naszej pierwotnej nieuwagi może odebrać sygnały bólowe ze skaleczonego cierniem palca.

Jeśli wystarczająco wiele razy doświadczymy odpowiedniego powiązania specyficznych bodźców o długości, kształcie i zapachu, będziemy już bez zastanowienia wiedzieli, że oto mamy przed sobą różę, ponieważ w naszym mózgu neurony pobudzone jej doświadczaniem zostaną ze sobą powiązane a ich wzajemne połączenia wzmocnione.

W naszych mózgach odbierane z zewnątrz sygnały są więc łączone i katalogowane, co umożliwia nam również tworzenie bardziej skomplikowanych wspomnień.

Wraz z nabywaniem kolejnych doświadczeń i głębszym poznawaniem otaczającej nas rzeczywistości w mózgu tworzy się ogromna sieć zależności pomiędzy poszczególnymi neuronami, która pozwala nam nie tylko rozpoznawać i nazywać składniki otaczającego nas świata, ale i tworzyć własne koncepcje.

Im połączeń jest więcej tym więcej pojawia się skojarzeń z konkretnymi bodźcami. Przypominając sobie jedno zdarzenie łatwo „przychodzą nam do głowy” podobne, które albo przytrafiły się nam osobiście albo poznaliśmy w inny sposób.

Kiedy nabywamy nowych doświadczeń, czy to celowo ucząc się, czy też znajdując się w nowej sytuacji, neurony wytwarzają tysiące nowych połączeń. Im jest ich więcej, tym większe prawdopodobieństwo, że sami wpadniemy na oryginalny pomysł dokonując połączenia pomiędzy faktami, które dotychczas nie były ze sobą wiązane.

Pamięć rozumiana w ten sposób skłania do refleksji nad Einsteinowskim stwierdzeniem, że „wyobraźnia jest ważniejsza od wiedzy” – być może na pewnym etapie tak, ale bez wiedzy nie moglibyśmy wytworzyć wyobraźni.

Często mózg jest porównywany do komputera. Różnica jest jednak istotna, z komputera możemy niepotrzebne pliki wyrzucić do kosza lub wykasować na stałe; z mózgiem nie pójdzie tak łatwo, co zostało utrwalone jest zapisane, cytując za Adamem Mickiewiczem „Precz z mej pamięci!... nie tego rozkazu moja i twoja pamięć nie posłucha” .
 
O tym dlaczego z wiekiem fizjologicznie słabnie pamięć w kolejnym numerze Zdrowego Elbląga.

Agnieszka Rogalska

Żródło: Jerzy Vetulani „Mózg: fascynacje, problemy, tajemnice”; Stenberg, za: Maruszewski T., „Psychologia poznania. Sposoby rozumienia siebie i świata”; serwisy: www.neuropsychologia.org; www.centrumdobrejterapii.pl/pamięć; www.wp.pl-> odkrywcy; wikipedia->pamięć.